Het nut van pijn

Vroeger zei mijn gymlerares: pijn is fijn. Ik vond dat een stomme opmerking, een beetje in de trant van: Kop houden en doorgaan. In sommige situaties is dit helpend, maar het kan er ook voor zorgen dat als dat maar vaak genoeg tegen je gezegd wordt, je je gevoel langzaam uitschakelt. Je ervaart geen pijn of stapt er makkelijk overheen. De keerzijde is dat je andere gevoelens ook als minder kan gaan ervaren.

Ik ben van mening dat pijn helemaal niet fijn is. De relatie met de sensatie pijn is vaak lastig. Ik ervaar dat ik het zelf vervelend vind om pijn te ervaren die mijn bewegingsmogelijkheden beperken. Chronische pijnklachten vind ik al helemaal lastig. Mijn eerste neiging is de pijn op te willen lossen. Ik heb geleerd dat pijn er vaak niet voor niets. De sensatie is er om ons te beschermen.

In de praktijk komen mensen vaak met pijnklachten. Soms verdwijnen de klachten, soms niet en het komt ook voor dat er tijdens de massage iets in werking wordt gezet waardoor er pijn ontstaat. Fysieke of emotionele pijn. Iets wat voelbaar is in het lijf. Waarom ervaar je deze pijn? Wat brengt pijn je? Met andere woorden: Wat is het nut van pijn? En hoe zit het dan met chronische pijn? Kan het zijn, dat pijn tot een patroon is geworden? En welk nut dient pijn dan nog?

Pijn is er om jou te beschermen

Pijn heeft het doel jou te beschermen. Je voelt pijn zodra je hersenen de conclusie heeft getrokken dat de situatie bedreigend is en er maatregelen getroffen moeten worden. De pijnzin start bij nocisensoren. ‘Noci’ staat in het Latijns voor ‘beschadigingen’. De nocisensoren zijn het uiteinde van lange zenuwcellen. Deze zenuwcellen komen vanuit het ruggenmerg en maken contact met de hersenen.

De nocisensoren kunnen direct reageren, bijvoorbeeld het terugtrekken van een hand bij verbranding. Op basis van het signaal wat doorgegeven wordt aan het brein, reageren de hersenen met een sensatie: PIJN. Deze sensatie kan verschillend voelen afhankelijk van wat er gaande is in je lichaam en geest. Het gaat erom dat het gevaar wordt afgewend. Als het gevaar is afgewend sturen je hersenen er zo op aan dat er stoffen worden aangemaakt die de pijn dempen.

Een ontsteking zijn werk laten doen

Pijn gaat soms gepaard met een ontsteking. Mensen schrikken vaak van een ontsteking. Echter een ontsteking is in principe een nuttige reactie op beschadiging. Deze beschadiging kan veroorzaakt worden door een trauma zoals een wond/ kapot weefsel, kneuzing, verbranding of chemicaliën. Ook kan het veroorzaakt worden door ziekteverwekkers zoals virussen of bacteriën. Een ontsteking bestaat uit 5 verschijnselen: Roodheid, zwelling, warmte, soms verstoorde functies en uiteraard pijn.

Zwelling en pijn verhinderen beweging waardoor je wordt gedwongen om rust te nemen. Het betekent echter niet vaak dat je niet moet bewegen. Bewegen is iets anders dan belasten. Als je een slijmbeursontsteking hebt in je knie, ga dan niet trappen lopen, maar beweeg het bijvoorbeeld door langzaam de knie te buigen te te strekken. Als het pijn doet, stop je weer. Zo voorkom je stijfheid in dat gebied.

Bindweefsel speelt een belangrijke rol bij de mate van bewegelijkheid van je lijf en bepaald de souplesse dan wel stijfheid van het lichaam. Één van de functies van bindweefsel is om jouw lichaam te beschermen. Een beschadiging en daarmee ontsteking en bijkomende inactiviteit kunnen een negatieve invloed hebben op de bewegelijkheid van het bindweefsel. Daarmee komen de andere functies van het bindweefsel, zoals elasticiteit, hydratatie en informatieoverdracht, in gevaar.

Een ontsteking is dus eigenlijk niets anders dan het lichaam wat aan het werk is om heling te bewerkstelligen. Je lichaam kan zelf heel veel doen, maar daar moet je het wel de kans voor geven. Vaak zijn we te ongeduldig. Als een ontsteking echt heel veel pijn doet kan je de pijnsymptomen bestrijden dor koeling, pijnstillers en in sommige gevallen ontstekingsremmers. Soms heb je deze hulp nodig als het lijf teveel van slag is of je teveel wordt belemmerd door de pijn in jouw bewegingen.

Hoe ontstaat chronische pijn?

Pijn treedt niet alleen op bij zichtbare weefselschade, maar veel vaker bij onzichtbare schade aan het lichaam. Omdat we niet luisteren naar deze signalen, gaan we vaak op wilskracht door wat chronische pijn tot consequentie kan hebben. Of we onderdrukken de pijn lange tijd met pijnstillers. Daardoor kunnen we onvoldoende herstellen en kunnen klachten verergeren.

Pijnsignalen kunnen een eigen leven gaan leiden. Op een gegeven moment kan het zo ontstaan, dat er geen gevaar meer is in het lijf en de pijnsensatie gebaseerd is op andere signalen dan die van jouw sensoren. Het pijnsysteem is namelijk complex en er zijn allerlei verbindingen die een rol spelen. Zo is te zien in onderstaand plaatje uit het boek Pijn & het Brein.

In het plaatje zie je dat bij een aantal verbindingen de signalen vanuit de sensoren in het lichaam (nummer 9) niet meer meedoen. Het kan dus zijn dat de pijnervaring wordt geactiveerd zonder dat deze wordt aangestuurd door de sensoren in je lichaam. Tevens geldt dat de mate van pijn niet persé bepaald wordt door de hevigheid van weefselschade. Zo kan het zijn dat in een levensbedreigende situatie pijn onder druk wordt om te vluchten of te vechten. Het lichaam reageert zodat we kunnen overleven.

Overbescherming van ons lichaam

Er kan dus door het lichaam een pijnervaring worden aangemaakt, terwijl er geen gevaar is. Dit wordt centrale sensitisatie oftwel overbescherming genoemd. In het boek Pijn & het Brein van Annemarieke Fleming en Joke Vollebrecht wordt dat fenomeen uitgelegd als oorzaak van vrijwel alle chronische-pijnsyndromen.

Een dusdanig mechanisme of patroon ontstaat niet zomaar. Daar is vaak een lange of hevige periode van mentale en/ of geestelijke belasting aan vooraf gegaan. Een voorbeeld is een langdurige stressvolle periode waarbij aangespannen spieren die verzuurd raken tekenen van protest sturen richting het brein. De natuurlijke reactie van het brein is om het gebied te gaan ontzien zodat herstel kan optreden. Daardoor gaan mensen minder bewegen, het spierweefsel raak in slechte conditie en bij de geringste inspanning tekent het gebied protest aan doordat het gebied (nog meer) pijn gaat genereren.

Mensen met chronische pijn door centrale sensitisatie hoeven maar aan een beweging te denken of ze ervaren al pijn. Daarmee neemt de motivatie om dit gebied te activeren af. Het kan zelfs zijn dat het brein een ontstekingsreactie oproept met bijvoorbeeld zwelling, roodheid en pijn tot gevolg. Gedachten of herinneringen kunnen het pijnsysteem activeren zonder dat er daadwerkelijk weefselschade is.

Hoe herken je overbescherming door het lichaam?

Duurt jouw pijn al langer dan 6 maanden en is deze over de loop van tijd alleen maar erger geworden? Dan kan het zijn dat centrale sensitisatie speelt. Een ander kenmerk van overbescherming is dat er pijnlocaties zijn bijgekomen. De pijn heeft zich verspreid naar andere gebieden. Ook is er sprake van gevoeligheid voor normale signalen van het lichaam. Kleine normale bewegingen kunnen dan al pijn doen. Ook zijn de temperatuursensoren gevoeliger geworden. Dat betekent dat je waarschijnlijk een verhoogde gevoeligheid hebt voor kou en warmte. Ook kan het zijn dat je huid gevoeliger is. Bepaalde aanraking kan dan als niet prettig worden ervaren. Pijnstilling werkt meestal niet meer. Ook is de pijn onvoorspelbaar. De pijn kan zomaar plots optreden.

De rol van trauma bij chronische pijn

Bij een groot deel van de mensen waarbij er sprake is van overbescherming, speelt er een onderliggend trauma. Ingrijpende traumatische gebeurtenissen zoals fysieke of psychische mishandeling (vaak al tijdens de vroege jeugd), seksueel misbruik of een levensbedreigende situatie, kunnen ervoor hebben gezorgd dat je brein verhoogd waakzaam is. Pijn is een reactie die als overbescherming gepaard kan optreden. Wat vaak gebeurt is negeren of vermijden als er een dusdanige situatie is ontstaan. Als je elke dag pijn ervaart en het je leven sterk beïnvloed, is het moeilijk om het nut te zien en het proces aan te gaan om te begrijpen welke betekenis de pijn heeft. Hier ligt vaak wel de sleutel. Als je in staat bent om te ontdekken waarom je brein de conclusie trekt dat je in gevaar bent, kan dit helpen bij een helingsproces.

Niet vermijden maar mogelijkheden creëren

Je weet nu dat er zoiets bestaat zoals centrale sensitisatie. Dat weten, helpt al om bewust andere keuzes te maken. Vaak is er een patroon waarin er iets in het bewuste of onbewuste gedrag ontstaat dat het niet anders kan. Een gedachte: dit is nu eenmaal zo. Echter als er één ding is wat zeker is, is dat verandering de enige constante is. Vaak heeft het brein andere impulsen nodig. Impulsen die ontstaan door andere ervaringen. Een ervaring in voelen, in beweging en in bewustwording.

Hoe helpt massage- en bewegingstherapie bij (chronische) pijn?

Als jij kampt met (chronische) pijn kan massage- en bewegingstherapie helpen om mogelijkheden van ontspanning, beweging en (lichaams)bewustwording te onderzoeken. In verschillende sessies krijg je afhankelijk van jouw hulpvraag de mogelijkheid om oude en nieuwe patronen te ontdekken. Met de inzichten kan je vervolgens experimenteren in jouw dagelijks leven. Je krijgt na elke sessie handvaten mee. Er is inzicht, bewustwording en zelfdiscipline nodig om nieuwe patronen te ontwikkelen waarmee de oude paden worden overwoekerd. Het begint met nieuw dingen proberen en volhouden op de juiste weg.

Wil je meer weten over dit onderwerp? Lees dan vooral het boek: Pijn & het Brein van Annemarieke Fleming en Joke Vollebrecht. In dit boek wordt de connectie tussen pijn en het brein niet alleen begrijpelijk, er staat ook een aantal zelfhulp hoofdstukken in.